طراحی سنتی ایرانی

خلاصه :

نقش شمسه (خورشید) در ایران باستان از اعتبار خاصی برخوردار بوده است و نشانه قدرت پادشاهان و بقای سرزمین ایران محسوب میشده است. تقدس خورشید یکی از عوامل گرایش به استفاده از نماد شمسه در آثار گوناگون در ایران بوده است که باعث گردید این نقش، در دوره های بعدی نیز به عنوان یکی از نقوش اصلی در اکثر آثار ایرانیان از جمله سفال، دست بافته ها، معماری، نگارگری، زیورآلات و ... کاربرد فراوانی داشته باشد. رویکرد نماد از رویکردهای مهم در تفسیر هنر و تاریخ معماری اسلامی است. هنر و معماری اسلام دارای گنجینه عظیمی از معانی عمیق عرفانی و حکمت الهی است زیرا این هنر و معماری ریشه در بنیانهای ژرف تفکری معنوی و الهی دارد. در این مقاله به بررسی معنای نمادین و رمزگونه این هنر پرداخته و چرایی لزوم وجود چنین لسانی را برای این هنر مورد بررسی قرار میدهیم. 

نقش ستاره ( شمسه ) از گذشته های دور در هنر و معماری ایرانی و اسلامی کار برد فراوان داشته است از زمان پذیرش دین مبین اسلام در ایران و شیوع آن، تحریم نقاشی ومجسمه سازی در این دین هرگز باعث توقف ذوق هنری ایرانیان نشد.

استفاده از نقوش هندسی که گاه بصورت منفرد و گاه با تکرار آن صورت می گرفت ، راهی مناسب در این مسیر بود. این امر چنان استادانه صورت گرفت که در اندک زمانی این نقوش به عالی ترین درجه در زیبایی و هماهنگی رسیدند . دیری نپایید که این فرم ها راه خویش را به درون مساجد و اماکن متبرکه نیز گشودند و چنان با فضا و معماری آن عجین گشتند که هر جا که اسلام رفت این نقوش نیز به همراه آن اشاعه یافتند . نامگذاری این نقوش با نام نقوش« اسلیمی» بخوبی بیانگر این قضیه است . این نقوش که برخی از آنان قدمتی بسیار بیش از اسلام دارند ، بعد از آن چنان پالایش شده و متناسب با روح معنوی و اعتقادی این دین بزرگ در آمدند که بزودی در پهنه گسترده سرزمین های اسلامی در معماری و سایر هنر ها مورد استفاده قرار گرفتند

در این میان نقش ایرانیان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است. با توجه به اینکه هنر اعراب ، بخصوص در عربستان، در شعر و دست ساخته های ساده مورد استفاده در زندگی روزمره همچون بتها و غیره ، خلاصه می شد، خود بخود در دیگر زمینه های هنری، چندان حرفی برای گفتن نداشته اند و آنچه که قالب هنر اسلامی به خود گرفت و باعث رونق آن گردید، همانا هنر دیگر ممالک اسلامی و خاصه ایران بود که در آنزمان پهنه وسیع جغرافیایی، بسیار گسترده تر از مرز های کنونی آن ، را شامل می شد

در فرهنگ ایران قبل و بعد از اسلام، از نقوش هشت پر و دوازده پر و شانزده پر و … به وفور استفاده شده است . گرچه شاید هدف اولیه از بهره بردن از این نقوش ، تزئین گری بوده است ، ولی هر کدام از این نقوش دارای فلسفه خاص خود بوده اند. در نقش بیستون کرمانشاه، یک ستاره هشت پر درون دایره بالای کلاه تقریبا استوانه‌ای شکل فروهر دیده می‌شود که همین نقش هم در تاج کنگره‌دار زیبایی که برسر داریوش است،‌ دیده می‌شود. شاید بدین وسیله داریوش، اهورایی بودن خود را نشان می‌دهد.